قدس آنلاین- در روزهای اخیر و با وجود بارش‌های نسبتاً مطلوب بهاره، خبری مبنی بر ذخیره کمتر از ۴۰ درصدی ۷۳ سد مهم کشور منتشر شد؛ خبری که حاوی هشداری تازه و جدی برای مصرف‌کنندگان و سیاست‌گذاران در خصوص مدیریت منابع آب بود.

کم آبی این ۷۳ سد که ۲۸ درصد ظرفیت سدهای مهم کشور را به خود اختصاص داده‌اند در حالی است که بر اساس آمار وزارت نیرو، بیش از ۹۰ درصد منابع آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و سهم بخش خانگی و صنعت کمتر از ۱۰ درصد است.

دیگر اینکه وزیر نیرو با اشاره به کاهش ۵۰ درصدی میزان بارندگی‌ها در مقایسه با سال گذشته، تأکید کرده: اولویت ما تأمین آب شرب است، مردم از هم اکنون باید در استفاده از هر لیتر آبی که در اختیار دارند با حساسیت بالایی عمل کنند تا بتوانیم تابستان کم مسئله‌ای داشته باشیم.

*بررسی آماری

گزارش تازه مرکز پژوهش‌های مجلس، بررسی وضعیت آب در کشور نشان می‌دهد در ۱۰ سال اخیر میزان بارندگی در کشور حدود ۱۱ درصد نسبت به متوسط بلندمدت (۴۷ ساله) کاهش یافته و به‌ تبع آن حجم جریان سطحی در دوره مشابه حدود ۴۴ درصد کمتر شده؛ بنابراین در ۱۵ سال اخیر مجموع حجم مخازن سدها در کشور حداکثر تا نصف از آب پر شده است.

براساس این گزارش «عدم تطابق اسناد بالادستی بخش آب با نیازهای روز این بخش و عدم هماهنگی و بخشی‌نگری آن‌ها»، «نبود برنامه مدون بلندمدت و ارتباط سایر اسناد بالادستی» و «خشکسالی‌ها و تغییر اقلیم» در خلق بحران جدی آب برای کشور نقش داشته‌اند.

در همین حال و بر اساس اظهارات رئیس سازمان حفاظت محیط زیست "در حالی که منابع تجدید شونده آبی کشور ۸۸ میلیارد مترمکعب است میزان مصرف آن ۹۷ میلیارد مترمکعب اعلام شده و با این حساب حدود ۱۱۰ درصد استحصال از منابع آبی در کشور انجام می‌شود در حالی که سقف آن ۴۰ درصد از منابع تجدید شونده آبی است.

بحران آب و به تعبیر برخی صاحب‌نظران ورشکستگی منابع کشور، زمانی صورت جدی‌تری به خود می‌گیرد که به نحوه مصرف آب در بخش‌های مختلف و ارزش افزوده حاصل از این مصرف نگاهی بیندازیم. آمار حکایت از آن دارد که در حال حاضر از هر متر مکعب آب مصرفی در بخش کشاورزی کشور، ۵۰۰ گرم محصول به دست می‌آید حال آنکه استاندارد جهانی این رقم را سه کیلوگرم تعریف کرده است. در بخش شرب هم در حالی که استاندارد جهانی برای هر نفر در روز ۱۵۰ لیتر تعریف کرده، در ایران به طور متوسط از ۲۰۰ تا ۳۰۰ لیتر در روز محاسبه شده است.

آمار مصرف آب در بخش صنعت هم گویای این واقعیت است که نبود مدیریت صحیح پساب صنعتی سبب شده هر لیتر پساب، ۴۰ لیتر آب سالم را آلوده کند حال آنکه با تصفیه این پساب‌ها، شاهد بهبود چشمگیری در منابع آب کشور خواهیم بود.

در همین حال هدر رفت موجود در شبکه توزیع آب نیز در مخازن شهری به طور متوسط ۲۵ درصد تخمین زده شده که از نگاه کارشناسان، عدد قابل توجهی است و این در حالی است که بر اساس آمار رسمی منتشر شده در سال ۹۵ استحصال، دولت برای انتقال و توزیع هر مترمکعب آب شرب شهری حدود ۱۵۰۰ تومان تمام هزینه می‌کند که با ارائه سوبسید با قیمتی حدود ۴۰۰ تومان در اختیار مصرف‌کننده شهری قرار گرفته است.

رئیس مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو در این خصوص می‌گوید: همه مصرف‌کنندگان چه آن‌ها که از آب شرب درست و به اندازه مصرف می‌کنند و آن‌ها که در مصرف آن اسراف می‌کنند به یک میزان از این یارانه استفاده می‌کنند و این درست نیست. بر این اساس باید میزان مصرف مشخصی را برای هر نفر تعیین کرد تا این میزان قیمت یارانه‌ای از افراد اخذ شود؛ با این وجود هر کس تمایل به مصرف بیشتر آب از این میزان دارد، باید قیمت واقعی و تمام شده آب را بپردازد. با این اقدام به مرور فرهنگ عمومی مصرف آب در کشور اصلاح خواهد شد و از محل افزایش درآمدهای مورد اشاره می‌توان شبکه‌ها و سایر اقدام‌های مرتبط با مدیریت تولید و مصرف را که معطل تأمین اعتبار است، آغاز کرد.

به گفته مرتضی افتخاری، آب مصرفی معادل میزان هدررفت محصولات کشاورزی از مزرعه تولیدکننده، معادل ۸ میلیارد متر مکعب است.

*واکنش رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس

رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی هم در خصوص عملکرد دولت و مجلس برای بهبود مدیریت منابع آب کشور به خبرنگار ما می‌گوید: تخصیص منابع صندوق توسعه ملی برای بهینه سازی مصرف آب در کشور از نشانه‌های بارز توجه جدی این دو قوه به منابع آب است. ضمن اینکه در قانون برنامه ششم توسعه به مباحث کشاورزی، آب و محیط زیست به صورت شفاف پرداخته و تکالیفی برای دستگاه‌های اجرایی تعریف شده است تا حداقل شرایط آب کشور از این بدتر نشود.

علی اکبری ادامه می‌دهد: بر همین اساس باید دولت تا پایان برنامه ۱۱ میلیارد متر مکعب از مصرف آب کم کند، ضمن اینکه در اصلاح بذر، هوشمند سازی چاه‌های مجاز، بستن چاه‌های غیرمجاز و دیگر فعالیت‌های آبخیزداری تکالیف قابل قبولی تعیین شده است.

وی تأکید می‌کند در قبال بحران آبی کشور، همه مصرف‌کنندگان از کشاورزان گرفته تا مردم و صنعتگران باید احساس خطر کنند و در صرفه‌جویی و افزایش بهره‌وری منابع جدی باشند.

بارش‌های پایین

مشاور معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی هم به خبرنگار ما می‌گوید: بارندگی امسال هنوز به نصف میانگین بلند مدت (۴۷ ساله گذشته) نرسیده؛ چرا که در سال آبی اخیر تنها حدود ۹۵ میلی متر مکعب بارش داشته‌ایم در حالی که باید ۲۰۰ میلی متر مکعب بارندگی ثبت می‌شد؛ بنابراین ذخیره آب سدهای کشور در حد نامطلوبی است.

حمیدرضا جانباز خاطر نشان می‌سازد: تلاش‌ها برای تجیهز و نوسازی سیستم‌های آبیاری قابل توجه بوده است، اما ناکافی است. در حالی که زمانی چشمه‌های کشور ۲۱ میلیارد متر مکعب از آب کشاورزی را تأمین می‌کرد این رقم امروز به نصف کاهش یافته است و سهم ۱۰ میلیارد مترمکعبی قنات‌ها هم به نصف رسیده است.

وی ادامه می‌دهد: با وجود کاهش بارندگی و آب‌های سطحی در ۱۰ سال گذشته، تولید محصولات کشاورزی دو برابر شده؛ چرا که هم کشاورزان و هم دولت و مجلس، تلاش مضاعفی برای مدیریت منابع آب داشته‌اند. به گفته وی در برنامه دوم توسعه راندمان آب در بخش کشاورزی ۵/۳۱ درصد تعریف شده بود که این عدد در برنامه ششم به ۶/۴۰ درصد افزایش یافته و از آنجایی که راندمان در استانداردهای جهانی حدود ۳۹ درصد است امید می‌رود در پایان برنامه ششم توسعه به ۴۵ درصد برسد.

وی با تأکید بر زمانبر بودن و هزینه‌بر بودن بهینه‌سازی مصرف منابع آب در کشور ادامه می‌دهد: به سرمایه‌گذاری بالایی نیاز داریم تا شیوه‌های آبیاری را به روزرسانی کنیم و از تلفات آب در بخش کشاورزی که اصلی‌ترین مصرف کننده آب کشور است، بکاهیم. برای هر هکتار باید ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان هزینه کنیم که نه دولت و نه کشاورز این توان مالی را ندارند.

*توهم توسعه

به باور کارشناسان، نوع سیاست گذاری‌ها در کشور به گونه‌ای است که در وهله نخست، مسئولان و برنامه‌ریزان و بعد از آن، مردم نپذیرفته‌اند که ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک واقع شده و متأسفانه در کشور، نوعی برداشت غلط و نادرست از مفهوم توسعه حاکم است که در واقع «توهم توسعه» است.

آنان تأکید دارند زمان آن رسیده که مسئولان و سیاست گذاران کشور، هوشیار شوند که آنچه این روزها برخی افراد و شرکت‌هایشان به اسم طرح‌های چند ده هزار میلیارد تومانی انتقال آب و اشتغال و پتروشیمی و فولاد و غیره به آن‌ها ارائه می‌دهند، هیچ‌گاه به توسعه و پیشرفت به معنای واقعی آن ختم نمی‌شود و در بهترین حالت، توهم توسعه است و نه توسعه.

در عین حال بارش بیش از ۱۰میلیارد مترمکعب باران که در فاصله زمانی ۴۸ ساعت کم‌سابقه است، موجب رشد حدود ۶میلی‌متری بارش‌های کشور شد.

بر اساس آمار منتشرشده توسط دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع آب ایران، در فاصله زمانی عصر (ساعت ۱۸:۳۰) روز ۲۲ فروردین تا عصر (ساعت ۱۸:۳۰) روز ۲۴ فروردین ماه بیش از ۱۰ میلیارد مترمکعب از آسمان ایران باران بارید.

با وجود افزایش بیش از ۱۰ میلیارد مترمکعبی حجم بارش‌های سال آبی جاری و رسیدن به رقم ۱۸۱.۱۱۸ میلیارد مترمکعب، هنوز فاصله بسیاری با شرایط نرمال و حتی سال گذشته داریم.

در مدت مشابه سال آبی گذشته (ابتدای مهر ۹۵ تا عصر روز ۲۴ فروردین ۹۶) حجم بارش‌ها در ایران ۳۳۹ میلیارد و ۹۹۸ میلیون مترمکعب بود. این میزان نشان می‌دهد که بارش‌های سال آبی جاری (۱۸۱.۱۱۸ میلیارد مترمکعب) بیش از ۴۶ درصد نسبت به سال قبل کاهش داشته است.